Çalışan Buluşu Nedir?
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113. maddesine göre, çalışan buluşu; çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yapılan buluştur. Burada belirleyici nokta, çalışanın buluşu ya yükümlü bulunduğu faaliyeti sonucu bulması (örnek verecek olursak, buluş üzerine bir projede çalışıyor olması), ya da doğrudan göreviyle ilgili olmaması halinde iş ilişkisi sırasında ve işletmenin bilgi birikimine dayalı olarak (örnek verecek olursak, bir yazılım şirketinde çalışan mühendisin iş saatleri içinde benzer nitelikte bir yazılım geliştirmesi) bulmasıdır.
Öğrencilerin, ücretsiz olarak hizmet gören stajyerlerin ve kendi kanunlarında aksine düzenleme olmaması şartıyla yükseköğretim kurumlarında çalışan kişilerin buluşları hakkında da Sınai Mülkiyet Kanunu uygulama alanı bulur.
Çalışan Buluşunda Çalışanın Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 114. maddesine göre, çalışan yaptığı buluşu geciktirmeksizin işverene yazılı olarak bildirmelidir. Bir külfet olarak çalışana yüklenmiş bildirim, işverenin buluş üzerinde hak talep etme süresinin başlaması üzerinde etkilidir.
Çalışan yaptığı bu bildirim üzerine, işveren tarafından buluş üzerinde kısmi veya tam hak talep edilmesi halinde, bir bedel talep etme hakkına sahip olur. Çıkacak uyuşmazlıklarda uygulanacak tahkim yolu, yönetmelikte[1] düzenlenmiştir.
Çalışan Buluşunda İşverenin Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
İşveren, çalışan tarafından kendisine yapılan bildirim üzerine dört ay içerisinde, buluş üzerinde kısmi veya tam hak talep ettiğini çalışana yazılı olarak bildirmek zorundadır. Aksi takdirde buluş çalışan buluşu olmaktan çıkıp, serbest buluş[2] niteliği kazanır. İşveren yapılan bildirim üzerine ya buluşun tüm hak ve yetkilerini edinmek üzere tam hak talebinde bulunup patent başvurusunda bulunur, ya da kısmi hak talep ederek buluşu kendi işletmesi çerçevesinde kullanmak istediğini çalışanına yazılı olarak bildirir. İşveren tarafından kısmi hak talep edilmesi halinde; çalışan, buluşun işveren tarafından kullanılmasının, buluşun değerlendirilmesini önemli ölçüde güçleştirmesi halinde ya buluşun serbest buluş haline getirilmesini ya da buluşun işveren tarafından tamamen devralınmasını isteyebilir.
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 120. maddesine göre, işverenin iflas etmesi halinde, işverenin tam hak talebiyle devraldığı buluşa ilişkin hakların satılmasında çalışanın kanuni önalım hakkı vardır.
Sınai Mülkiyet Kanunu’ndaki Çalışan Buluşları Kuralları Sözleşmelerle Değiştirilebilir Mi?
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 117. maddesine göre, işverenler tarafından Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan çalışan buluşlarına ilişkin hükümlere aykırı olarak çalışan aleyhine düzenleme ve uygulama yapılamaz. Kural, niteliği gereği çalışanı korumak amacıyla kaleme alınmış bir kuraldır.[3] Bu açıdan çalışan lehine yapılan düzenlemeler geçerli olacakken, çalışan aleyhine yapılan düzenlemeler geçersiz olacaktır. Ayrıca kararlaştırılmış bedel, önemli ölçüde hakkaniyete aykırıysa bedel de geçersiz olacaktır.
İş sözleşmesinin veya belirlenmiş bedelin hakkaniyete aykırı olduğu itirazları, en geç sözleşme bitiminden altı ay içerisinde yazılı olarak ileri sürülebilir.
KAYNAKÇA
[1] Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik.
Comentarios