İÇİNDEKİLER
Azınlık Pay Sahipleri Kimdir?
Azınlık Pay Sahiplerinin Varlığı Ne Zaman Sorun Olur?
Azınlık Pay Sahipleri Anonim Şirketten Nasıl Çıkarılır?
Anlaşarak Çıkarma Yöntemleri
Anlaşma Olmaksızın Çıkarma Yöntemleri
Birleşmede Squeeze-out Mekanizması
Kolaylaştırılmış Usulde Birleşmede Sağlanan Mekanizmalar
Hâkim Şirket Tarafından Bağlı Ortaklıktaki Azınlığın Çıkarılması
1. Azınlık Pay Sahipleri Kimdir?
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) uyarınca halka açık olmayan anonim şirketlerde esas sermayenin yüzde onuna, halka açık şirketlerde ise yüzde beşine sahip olan pay sahipleri “azınlık pay sahibi” olarak kabul edilir. Çoğunluk pay sahiplerinin olayların çoğunda şirketin yönetimi üzerinde sahip oldukları söz hakkı sebebiyle azınlık pay sahiplerinin korunması amacıyla TTK nezdinde azınlıklara tanınan istisnai haklar bulunur. Örneğin azınlık pay sahiplerinin belirli şartlar altında şirkete denetçi seçiminde ve pay senetlerinin bastırılmasında çeşitli hakları bulunur.
Ayrıca azınlık pay sahipleri zaman zaman, şirkete yüzde 10 veya daha az oranda pay sahipliğiyle yatırım yaparak iştirak etmiş olan yatırımcılar da olabilir. Bu kişiler yaptıkları yatırım karşılığında şirket nezdinde salt azınlık pay sahibi olmaları sebebiyle veya salt belirli pay gruplarını ellerinde tutuyor olmaları sebebiyle, şirketin esas sözleşmesinde yer verilmiş olmak şartıyla çeşitli imtiyazlar elde ederler. Temel amaçları çoğunlukla şirketin ileriki yıllarda kat ’edeceği gelişimi de izleyerek şirketteki pay sahipliği oranlarını büyütmek olduğundan, bu süreçte şirketi denetleyebilmelerine imkân veren imtiyazları tercih ederler.
2. Azınlık Pay Sahiplerinin Varlığı Ne Zaman Sorun Olur?
Çok pay sahipli şirketlerin yönetilmesi çoğu zaman daha masraflıdır. Buna birçok diğer örnek verilebilecek olsa da bu sebepler arasında en somut örnek olarak çok pay sahipli şirketlerde gerçekleştirilecek olan genel kurul süreçlerinin gerektireceği prosedürel işlemler sayılabilir. Her ne kadar azınlık pay sahiplerine özgü bir hak olmasa da azınlık pay sahipleri, özkaynak finansmanı (equity finance) anlaşmaları kapsamında gerçekleşen yatırımlarda kanuni rüçhan haklarından feragat etmeyi reddederek şirketin yeni pay sahipliğinin oluşumunda çeşitli problemler yaratabilirler. Aynı zamanda yatırımcılar da çoğunlukla içeride azınlık pay sahiplerinin kaldığı bir şirketi satın almayı tercih etmeyeceklerdir.
3. Azınlık Pay Sahipleri Anonim Şirketten Nasıl Çıkarılır?
Limited şirketlerde şahıs unsuru anonim şirketlere kıyasla daha önceliklidir. Bu sebeple haklı nedenle mahkeme kararı ile ortaklıktan çıkarılma ile ilgili ayrıca düzenleme yapılmıştır. Anonim şirketlerde ise pay sahipliği ilişkisi, kural olarak pay sahibinin payını devretmesi ile sona erer. Sonuç olarak Anonim Şirket pay sahiplerinin şirketten çıkarılması yönünde 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) sağlanan mekanizmalar sınırlıdır. Ancak TTK anonim şirketler açısından da hakkaniyeti gözeterek şirkette sorun yaşatan azınlık pay sahiplerinin şirketten çıkarılabilmesi yönünde çeşitli mekanizmalar sunmaktadır.
Aşağıda şirkette huzursuzluk yaratan azınlık pay sahiplerinin şirketten çıkarılmasına yönelik mekanizmalara genel bir bakış sunduk:
4. Anlaşarak Çıkarma Yöntemleri
Pay sahipleri, kural olarak paylarını devrederek şirketteki pay sahipliği statülerine son vermekte serbesttirler. Bu kapsamda azınlık pay sahipleri ile anlaşılarak bu kişilerin şirketten hakkaniyetli bir çıkış yapmaları çoğunlukla öncelikli gözetilmesi gereken bir yöntemdir. Çok pay sahipli şirketlerin yönetiminde çoğunlukla tercih edilen pay sahipleri sözleşmesi (shareholders agreement) gibi düzenlemeler içerisinde yer alan çeşitli mekanizmalar da azınlık pay sahiplerinin çıkarılmasına yönelik imkanlar sunabilse de pay sahiplerinin tek borç ilkesi gereği Türk Hukuku altında bu tür mekanizmalara işlevsellik kazandırmak ancak sözleşmeler hukukunun serbest alanı içerisinde mümkün olmakta ve azınlık pay sahibi, TTK’deki mekanizmalar kullanılmaksızın buna başvurulduğunda ancak sözleşmeler hukuku çerçevesinde paylarını devre zorlanabilmektedir.
Azınlık pay sahiplerinin şirketten çıkma hususunda ikna olduğu durumlarda bu azınlık pay sahiplerinin payları diğer pay sahipleri tarafından devralınabileceği gibi, bunun mümkün olamayacağının değerlendirildiği çeşitli hallerde TTK md. 612 uyarınca şirketin bizzat kendisi de bu payları devralabilecektir. Bunun gerçekleşebilmesi için öncelikle Şirket’in bu payları alabilmek için (i) gerekli tutarda serbestçe kullanabileceği özkaynaklara sahip olması ve (ii) satın alacağı payların oranının şirketin esas sermayesini oluşturan payların %10’unu aşmaması gerekir. Böylece halka açık olmayan anonim şirketlerden azınlık bertaraf edilebilecektir.
5. Anlaşma Olmaksızın Çıkarma Yöntemleri
Bazı durumlarda azınlık pay sahiplerini şirketten kendi rızasıyla çıkış yapmaya ikna etmek oldukça zahmetli veya imkansız olabilir. İşte bu durumlarda aşağıda bu kişileri şirketten çıkış yapmaya zorlayan yöntemler yer almaktadır[1]:
Birleşmede Squeeze-Out Mekanizması
Birleşme, TTK’nin 136’ncı maddesi ve devamında düzenlenen bir işlemdir. Birleşme işleminde birden fazla şirket birleşerek yeni bir şirket meydana getirebileceği gibi bir şirketin diğer şirketi tüm aktif ve pasifiyle yuttuğu devralma yoluyla birleşmeler de yaygın görülen işlemlerdendir.
Kolay usulde birleşmeden faydalanılamayacak olan olağan usulde birleşme işlemlerinde de azınlık pay sahiplerinin şirketten çıkarılmasına el veren yöntemler bulunur. TTK md. 141/2 uyarınca sağlanan squeeze-out mekanizması sayesinde birleşme sözleşmesinde yer verilmek şartıyla tüm ortaklar, azınlık ortakla birlikte ayrılma akçesiyle şirketten çıkarılarak, birleşme akabinde azınlık pay sahiplerinin paylarının gerçek değerini ifade eden bedeli alarak şirkette pay sahibi olması kesin olarak engellenebilecektir. Her ne kadar böyle bir durumda bu birleşme sözleşmesinin şirket genel kurulunda yüzde doksanlık bir nisapla onaylanmış olması zorunlu olsa da hâlihazırda şirketten çıkarılması hedeflenen azınlık pay sahipleri, çoğunluk pay sahiplerinin hemfikir olduğu her senaryoda bu tür bir sözleşmenin onaylanmasına muhalefet edemeyeceklerdir.
Kolaylaştırılmış Usulde Birleşmede Sağlanan Mekanizmalar
TTK md.155/1b uyarınca bir şirket ya da bir gerçek kişi veya kanun yahut sözleşme dolayısıyla bağlı bulunan kişi grupları, birleşmeye katılan sermaye şirketlerinin oy hakkı veren tüm paylarına, sahiplerse veya bir şirket ya da bir gerçek kişi veya kanun yahut sözleşme dolayısıyla bağlı bulunan kişi grupları, birleşmeye katılan sermaye şirketlerinin oy hakkı veren tüm paylarına sahiplerse sermaye şirketleri kolaylaştırılmış düzene göre birleşebilirler.
Kanun koyucu, kolaylaştırılmış usulde birleşme sözleşmesini yeterli bulmuş, birleşme raporuna, birleşmenin denetlenmesine, inceleme hakkı sağlanmasına, hatta bunun genel kurulun onayına sunulmasına gerek görmemiş, bu işlemlerin yapılıp yapılmamasını birleşen şirketlere bırakmıştır. Yani birleşen sermaye şirketlerinden biri diğerinin yüzde yüz bağlı ortaklığıysa veya bu şirketler kardeş şirketler ise (tüm pay sahiplerinin aynı olduğu şirketler) kolaylaştırılmış usulde birleşme söz konusudur.
Hâkim Şirket Tarafından Bağlı Ortaklıktaki Azınlığın Çıkarılması
Bu mekanizmanın işletilebilmesi için birleşme gerçekleşmesine gerek bulunmamaktadır. Şirketler topluluğu içerisinde hâkim şirket tarafından, bağlı ortaklıktaki azınlık pay sahiplerinin çıkarabilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Bağlı ortaklıktaki azınlık pay sahipleri, şirketin çalışmasını engelliyor, dürüstlük kuralına aykırı davranıyor, fark edilir sıkıntı yaratıyor veya pervasızca hareket ediyorsa, hâkim şirket, bağlı ortaklıktaki azlığın paylarını gerçek değeri üzerinden satın alarak azınlık pay sahiplerini şirketten çıkarabilir ve bağlı ortaklığı yüzde yüz iştiraki haline getirebilir. Ancak bu durumda kararın haklı sebeple gerçekleşip gerçekleşmediğini mahkeme takdir edeceğinden her somut olayda efektif görülemeyecek bir yoldur. Bu yöntemin olumsuz yanı ise kararın haklı sebeple gerçekleşip gerçekleşmediğini mahkemenin takdir edecek olmasıdır. Dolayısıyla bu yöntem ancak mahkeme kararıyla işletilebilecektir.
[1] İşbu bilgilendirme yazısı altında anonim şirketlerde azınlık pay sahiplerine tanınan şirketin feshi davası doğrultusunda mahkemece verilebilecek ıskat kararına ilişkin yöntem, bunun azınlık pay sahibini şirketten çıkmaya zorlamaya ilişkin bir husus olmaması sebebiyle dışarıda tutulmuştur.
Σχόλια